21- Arapçada Aksam-ı Seb'a - Sahih Fiiller - Salim Fiil - Mehmuz Fiil - Mudaaf Fiil / Arapça Gramer Dersleri

AKSAM-I SEB’A - SAHİH FİİLLER - SALİM FİİL - MEHMUZ FİİL - MUDAAF FİİL

Sıfırdan Arapça derslerinin bu dersinde çok önemli bir konuyu işleyeceğiz. Konumuz: Aksam-ı Seb’a. Bu dersimizde, harf cinsine göre fiil çeşitlerini öğrenecek ve fiiller hakkında genel bilgiler edineceğiz. Şimdi dersimize başlıyoruz: 

Arapçada bir fiilin hangi harfi içine aldığı, şeddeli olup olmadığı, içinde illetli harfin bulunup bulunmadığı ya da kaç tane illetli harfin bulunduğu önemlidir. Çünkü fiilin çekimi sırasında ve emir yapılışında, fiilin aksam-ı seb’ada hangi kısma girdiğine göre şekil alır. Aksam-ı seb’a: Yedi kısım demektir. Mazideki harf durumuna göre, bir fiil yedi kısımdan birine girer. Aksam-ı Seb’a öncelikle ikiye ayrılır. 1- Sahih Fiiller 2- Mu’tel Fiiller… Şimdi bu fiilleri başlıklar halinde işleyelim:

SAHİH FİİLLER: Kök harflerinden hiçbiri illetli harf olmayan fiil demektir. İllet harfleri bildiğiniz gibi “elif, vav ve ye”dir. Demek, bir fiilin kök harflerinde bu üç harften hiçbiri yoksa, bu fiil sahih fiillerdendir. Sahih fiiller de kendi arasında üçe ayrılır. Bunlar:

1- Salim Fiil

2- Mehmuz Fiil 

3- Mudaaf Fiil

Şimdi bu fiil çeşitlerini teker teker öğrenelim:

SALİM FİİL: Kök harflerinde illetli harf olmayan, hemze bulunmayan ve harf tekrarı olmayan fiildir. Bir daha tekrar edecek olursak, bir fiilin kök harflerinde illetli harf yoksa, hemze bulunmuyorsa ve harf tekrarı yoksa, bu fiil salim fiildir. حَسُنَ ، عَلِمَ ، جَلَسَ ، فَتَحَ gibi fiiller salim fiillerdendir. Bu fiil türünü daha önce işlemiş ve örneklerini vermiştik. Bu fiillerin mazi, muzari ve emir çekimleri daha önce öğrendiğimiz gibidir. Biz kısa bir tekrar olması için sadece جَلَسَ fiilinin mazi, muzari ve emir çekimini göstermekle yetineceğiz. İlk önce mazi çekimini yapalım:

 Muzari fiilin çekimi de şöyledir:

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Emir çekimi de şöyledir:

MEHMUZ FİİLLER: Kök harflerinden biri hemze olan fiil demektir. İlk harfi hemze olursa, mehmuz’ul fâ; ikinci harfi hemze olursa, mehmuz’ul ayn; üçüncü harfi hemze olursa mehmuz’ul lâm adını alır.

Mesela, أَخَذَ  mehmuz’ul fâ bir fiil iken, سَأَلَ  mehmuz’ul ayn bir fiildir. قَرَأَ  ise mehmuz’ul lâm bir fiildir. Mehmuz fiilin mazi ve muzari çekimleri, salim fiil ile aynıdır. Aynı olması sebebiyle, Mehmuz fiilin çekimine örnek vermiyoruz. Salim bir fiilin mazi ve muzari sigalarını çekebilen, Mehmuz fiilin de mazi ve muzari sigalarını çekebilir. Arada hiçbir fark yoktur. Fark sadece Mehmuz-ul Fâ olan fiilin emri hazırının çekimindedir. Emri hazırında kolaylık olsun diye, mehmuz’ul fâ’da hemze tamamen atılır. Mesela: أَخَذَ  mehmuz’ul fâ bir fiildir. Bu fiilin muzari sigası يَأْخُدُ olurken, emir sigası أُأْخُذْ olmaz. خُذْ olur. Yani baştaki elif tamamen atılır. Bir örnek daha verelim: أَكَلَ  mehmuz’ul fâ bir fiildir. Bu fiilin muzari sigası يَأْكُلُ olurken, emir sigası أُأْكُلْ olmaz. كُلْ  olur. Yani baştaki elif tamamen atılır. Son bir örnek daha verelim: أَمَرَ  mehmuz’ul fâ bir fiildir. Bu fiilin muzari sigası يَأْمُرُ olurken, emir sigası أُأْمُرْ olmaz. مُرْ  olur.  Çekimin diğer sigaları da buna göre, salim fiilin emri hazırı gibi çekilir. Mehmuz fiili de bu şekilde öğrendikten sonra, şimdi, sahih fiillerin 3. kısmı olan Mudaaf fiile geçelim.

MUDAAF FİLLER: Kök harflerinden ikinci ve üçüncü harfi aynı cinsten olan fiil demektir

Mesela, مَدَّ  uzattı; فَرَّ  kaçtı; سَرَّ sevindirdi, gibi fiiller mudaaf fiillerdendir.

Mudaaf fiilin mazi sigası çekilirken, salim fiilden farklı olarak, cem’i gaibeden itibaren şedde açılarak çekim yapılır. Bir örnek ile bunu görelim: 

Bir örnek daha görerek mudaaf fiilin mazi çekimini pekiştirelim:

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Herhalde bu iki örnek ile, mudaaf fiilin mazi çekimini öğrenmişsinizdir. Dikkat etmeniz gereken kaideyi bir daha tekrar edecek olursak: mudaaf fiilin mazi çekiminde, cem-i gaibeden itibaren şedde açılarak çekim yapılır. Şimdi de mudaaf fiilin muzari çekimini görelim: Mudaaf fiilin muzari çekiminde, cem’i gaibede ve cem’i muhatabada şedde açılır. Şimdi örnek fiillerin çekimini yaparak bunu görelim:

İlk önce يَمُدُّ fiilin çekimini yapalım:

Bir örnek daha görerek mudaaf fiilin muzari çekimini pekiştirelim:

Herhalde bu iki örnek ile, mudaaf fiilin muzari çekimini öğrenmişsinizdir. Dikkat etmemiz gereken kaideyi bir daha tekrar edecek olursak: mudaaf fiilin muzari çekiminde, cem’i gaibede ve cem’i muhatabada şedde açılarak çekim yapılır. Şimdi de mudaaf fiilin emri hazır çekimini görelim: Mudaaf fiilin emr-i hazırının çekiminde başa hemze getirilmesi gerekmez. Sonu cezimlenmez. Ve sonuna 3 harekeden biri konulabilir. Şimdi örnek fiillerin çekimini yaparak bunu görelim.

Mesela: مَدَّ fiilinin emr-i hazırını çekelim: Hatırlayacağınız üzere, fiilin emr-i hazır, muzari muhatab ve muhataba çekiminden yapılıyordu. Emr-i hazırın yapılış basamaklarını görmüştük. İhtiyacı olanlar o dersi bir daha tekrar edebilir. Biz burada, emr-i hazırın yapılış detayına girmeyecek ve sizleri o dersi biliyor kabul ederek dersimizi anlatacağız: مَدَّ fiilinin muzari muhatabı تَمُدُّ  dur. Emri hazırı yaparken baştaki “te” yi atarız. Kelimemiz مُدُّ olur. İlk harf okunduğu için başına hemze getirilmez. Son hareke 3 şekilde de gelebilir demiştik. Yani,  مُدِّ ، مُدَّ ، مُدُّ şekillerinde gelebilir. Şimdi bir tanesini çekelim:

Bir örnek daha görerek mudaaf fiilin emri hazır çekimini pekiştirelim:

Mesela: فَرَّ fiilinin emr-i hazırını çekelim: Hatırlayacağınız üzere, فَرَّ fiilinin muzari muhatabı تَفِرُّ  dur. Emri hazırı yaparken baştaki “te” yi atarız. Kelimemiz فِرُّ olur. İlk harf okunduğu için başına hemze getirilmez. Son hareke 3 şekilde de gelebilir demiştik. Yani, فِرِّ ، فِرَّ ، فِرُّ şekillerinde gelebilir. Sonda daha çok fetha kullanılır. Şimdi bir tanesini çekelim:

Kaideyi bir daha tekrar edecek olursak: mudaaf fiilin emr-i hazır çekiminde, başa hemze getirilmesi gerekmez. Sonu cezimlenmez. Ve sonuna 3 harekeden biri konulabilir.

Dersimizin bu bölümüme kadar, sahih fiillerin çeşitleri olan; salim fiilin, mehmuz fiilin ve mudaaf fiilin hangi fiiller olduğunu öğrendik ve bu fiillerin mazi, muzari ve emr-i hazırlarının çekimlerini yaptık. Bu derste öğretilen bütün kaideleri öğrendiğinizden emin olduğunuzda bir sonraki derse geçebilirsiniz. Bir sonraki derste görüşünceye kadar Allaha emanet olunuz.

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!