5- İsimlerde İrab / Arapça Gramer Dersleri

İRAB

Arapça eğitimimizin bu dersinde İrab konusunu işleyeceğiz. Arapçada kelimelerin sonu, cümledeki yerlerine veya başlarına gelen bir edata göre değişikliğe uğrar. Bu değişikliğe “irab” adı verilir. İrab konusu, metinleri anlamak ve bilhassa harekesiz metinleri okuyabilmek için çok önemlidir. Şimdi, ilk önce İrabın ne olduğunu öğrenelim ve daha sonra da irab durumlarını inceleyelim.

Arapçada kelimelerin sonu, cümledeki yerlerine veya başlarına gelen bir edata göre değişikliğe uğrar. Bu değişikliğe “irab” adı verilir. İrab denilince akla, “isim” ve “fiil” gelir. İsimlerin sonu daha çok cümledeki yerine göre değişirken, fiillerin sonu başlarına gelen bir edattan dolayı değişir. Bu değişiklik, ya bir hareke değişimi, ya da harf değişimidir.

İrab durumları;

1- ref, 2- nasb, 3- cer ve 4- cezm olarak 4 şekildedir.

Genel olarak: Ref: ötre; nasb: üstün; cer: esre ve cezm de: cezim şeklidir. Bir daha tekrar edelim: Ref: ötre; nasb: üstün; cer: esre ve cezm de: cezim şeklidir.

Bunlardan; ref, nasb ve cer, isimlere aittir. İsimlerde cezm yoktur. Yine ref, nasb ve cezm de fiillere aittir. Fiillerde de cer hali yoktur. Bir daha tekrar edecek olursak: ref, nasb ve cer, isimlere aittir. İsimlerde cezm yoktur. Ref, nasb ve cezm de fiillere aittir. Fiillerde de cer hali yoktur.

İSİM	FİİL
REF	REF
NASB	NASB
CER	CEZM

Ref durumunda olan kelimeye “merfu” denir. Nasb durumunda olan kelimeye “mansub” denir. Cer durumunda olan kelimeye “mecrur” denir ve cezm durumunda olan kelimeye de “meczum” denir. İbarelerin yerleşmesi için burayı yine tekrar etmek istiyoruz: Ref durumunda olan kelimeye “merfu” ; Nasb durumunda olan kelimeye “mansub”; Cer durumunda olan kelimeye “mecrur” ; ve cezm durumunda olan kelimeye de “meczum” denir.

Daha önce söylediğimiz gibi, bir isim; yerine göre ref, yerine göre nasb ve yerine göre de cer durumlarından birinde bulunur. İsimlerde cezm yoktur. Bu, o ismin Türkçedeki ya yalın halini ya da ek almış halini belirler. İrab alameti, ismin, müfred, müsenna, cem’i müzekker-i salim, cem’i müennes-i salim ve cem’i mükesser olmasına göre değişir. Bu ibareleri 3. dersimizde öğrenmiştik. Burada bir daha tekrar ederek ilk önce bu ifadelerin manalarını hatırlayalım ve daha sonra ismin irab hallerine öyle devam edelim:

Müfred: Aynı tür varlıklardan yalnız bir tanesini gösteren kelimelere denir: كِتَابٌ  kitap; قَلَمُ kalem; رَجُلٌ adam; رِسَالَةٌ mektup; طَائِرٌ kuş; بَقَرَةٌ  inek; نَارٌ  ateş gibi kelimeler, müfred grubuna giren kelimelerdir. Bu kelimeler, tek bir varlığa işaret ederler.

Müsenna: Aynı tür varlıklardan iki taneyi gösteren kelimelere denir. Müsenna yerine “tensiye” kelimesi de kullanılır. Buna göre, Arapçada, “iki” sayısını kullanmadan da tek bir kelimeyle, aynı varlığın iki ferdine işaret edilebilir.

Cem-i müzekker-i salim: Cem-i müzekker-i salim, kaideye uygun olarak çoğul olan müzekker demektir. Müzekker ve müennes kelimelerin ne manaya geldiğini daha önceki dersimizde öğrendiğimiz için burada tekrar etmiyoruz. Demek, cem-i müzekker-i salim, müzekker bir ismin çoğulu demektir.

Cem-i müennes-i salim: kaideye uygun olarak çoğul olan müennes demektir. Bazı müennes yani dişil isimler, çoğul olurken, sonlarına harekesiz elif ve te harfi (ات)  alırlar. Buna göre, bir kelimenin cem’isinin sonunda elif ve te varsa, bundan anlayacağız ki, bu kelime, cem-i müennes-i salimdir.

Cem-i Mükesser, ya da diğer ismiyle “cem-i teksir” şudur: Bazı cem’iler, müzekker olsun, müennes olsun, belli bir kurala göre yapılmamıştır. Kelimenin müfredinde, ya bir hareke, ya bir harf, ya da hem harf hem de hareke değişikliğiyle çoğul elde edilir. Bu çoğullara, Cem-i mükesser denir.

Şimdi, ismin irab halleri olan ref, nasb ve ceri teker teker işleyelim. İlk önce ref ile başlıyoruz:

Ref, genel olarak ötre ile gösterilir. Ötreyi, müsenna isimlerde elif (ا) temsil ederken, cem’i müzekker-i salimde vav (و) temsil eder. Bu meseleyi örnekleriyle işlediğimizde, konu daha iyi anlaşılacaktır. Şimdi, şablonumuzda kelimelerin ref alametini beraber görelim:

CEM’İ MÜKESSER / MERFU	CEM’İ MÜENNES-İ SALİM / MERFU	CEM’İ MÜZEKKER-İ SALİM / MERFU	MÜSENNA / MERFU	MÜFRED / MERFU
أَقْلاَمٌ	مُعَلِّمَاتٌ	مُعَلِّمُونَ	مُعَلِّمَانِ	مُعَلِّمٌ
أَعْدَاءٌ	جَنَّاتٌ	صَالِحُونَ	كِتَابَانِ	كِتَابٌ
عِبَادٌ	طَيِّبَاتٌ	ظَالِمُونَ	قَلَمَانِ	قَلَمٌ
رُسُلٌ	قَانِتَاتٌ	مُفْلِحُونَ	بَيْتَانِ	بَيْتٌ
عُلَمَاءُ	خَاشِعَاتٌ	صَادِقُونَ	بَحْرَانِ	بَحْرٌ

İlk önce müfred isimlerin ref alametine bakalım: مُعَلِّمٌ  müfred bir kelimedir. Ref alameti sonundaki ötredir. كِتَابٌ  müfred bir kelimedir. Ref alameti yine ötredir. قَلَمٌ  müfred bir kelimedir. Ref alameti yine ötredir. بَيْتٌ  müfred bir kelimedir. Ref alameti yine ötredir. بَحْرٌ yine müfred bir kelimedir ve ref alameti ötredir. Bunlar gibi, bütün müfred isimlerin ref alameti ötredir. Ref durumunda olan bu kelimelere merfu denir.

Şimdi de müsenna isimleri inceleyelim: Müsenna isimlerde ref alameti olan ötreyi, elif (ا) temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَانِ müsenna bir kelimedir ve “iki muallim” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti eliftir.  كِتَابَانِ  yine müsenna bir kelimedir ve “iki kitap” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti yine eliftir. قَلَمَانِ  müsenna bir kelimedir ve “iki kalem” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti yine eliftir. بَيْتَانِ  müsenna bir kelimedir ve “iki ev” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti yine eliftir. بَحْرَانِ  müsenna bir kelimedir ve “iki deniz” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti yine eliftir. Bunlar gibi, bütün müsenna isimlerin ref alameti eliftir. Ref durumunda olan bu kelimelere merfu denir.

Şimdi de cem’i müzekker-i salim isimleri inceleyelim: cem’i müzekker-i salim isimlerde ref alameti olan ötreyi, vav (و) harfi temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمُونَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir ve “muallimler” manasına gelmektedir. Bu kelimede ref alameti vavdır. صَالِحُونَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine vavdır. ظَالِمُونَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine vavdır. مُفْلِحُونَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine vavdır. صَادِقُونَ  yine cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine vavdır. Bunlar gibi, bütün cem’i müzekker-i salim kelimelerin ref alameti vavdır. Ref durumunda olan bu kelimelere yine merfu denilir.

Şimdi de cem’i müennes-i salim isimleri inceleyelim: Cem’i müennes-i salim isimlerde ref alameti ötredir. Müfred kelimelerde olduğu gibi, burada da ref alameti, ötre ile temsil edilir. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَاتٌ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti ötredir. جَنَّاتٌ cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. طَيِّبَاتٌ cem’i müennes-i salimdir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. قَانِتَاتٌ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. خَاشِعَاتٌ  cem’i müennes-i salimdir ve bu kelimede ref alameti yine ötredir. Bunlar gibi, bütün cem’i müennes-i salim kelimelerin ref alameti ötredir. Ref durumunda olan bu kelimelere merfu denilir.

Şimdi de son olarak, cem’i mükesser isimleri inceleyelim: cem’i mükesser isimlerde ref alameti ötredir. Aynı, müfred ve cem’i müennes-i salim isimlerde olduğu gibi. Mesela, أَقْلاَمٌ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti ötredir. أَعْدَاءٌ  cem’i mükesserdir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. عِبَادٌ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. رُسُلٌ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir.  عُلَمَاءُ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede ref alameti yine ötredir. Bunlar gibi, bütün cem’i mükesser kelimelerin ref alameti ötredir. Ref durumunda olan bu kelimelere merfu denilir.

Buraya kadar öğrendiklerimizi bir cümle ile özetleyecek olursak, şöyle ifade edebiliriz: Müfred isimlerde, Cem’i müennes-i salim isimlerde ve cem’i mükesser isimlerde ref alameti ötredir. Müsenna isimlerde ise ref alameti eliftir. Cem’i müzekker-i salim kelimelerde ise ref alameti vavdır.

Şimdi de Ref alametinin kullanıldığı yerleri öğrenelim:

Ref alametinin kullanıldığı yerler şunlardır: Cümlenin öznesi olan, Fail ve Mübteda ref alameti alırlar. Yine cümlede yüklem olan; haber, fiile benzeyen harflerin haberi, Nakıs fiillerin ismi, ve Cinsini nefyeden yani genel olumsuzluk bildiren lâ’nın (لا) haberi ref alameti taşır. Bir daha tekrar edecek olursak, ref alametinin kullanıldığı yerler şunlardır:

1- Fail,
2-Mübteda,
3- Haber,
4- Fiile benzeyen harflerin haberi,
5- Nakıs fiillerin ismi
6- Cinsini nefyeden yani genel olumsuzluk bildiren lâ’nın (لا) haberi…

Burada bir parantez açıyoruz ve şu meseleyi ifade etmek istiyoruz: Biliyoruz, şu anda, ref alametinin kullanıldığı bu 6 yeri tam manasıyla anlayamadınız. Mesela, fiile benzeyen harflerin haberi nedir? Ya da Nakıs fiillerin ismi nedir? Ya da mübteda, haber, cinsini nefyeden lâ’nın haberi nedir, diye kendinize soruyorsunuz. Ancak bu derste bu sorularınızın cevabını bulamayacaksınız. Bunun sebebi şudur: Arapça üzerine birçok eserler hazırlanmış ve yine birçok eğitimler verilmektedir. Birçok eğitim ve eserde yapılan ortak hata şudur: Eğitimin bir çatısı ve planlaması yapılmamıştır. Konular birbirine girmiş ve ders sırası gözetilmemiştir. Bu sebeple, öğrenciler konuları karıştırmaktadır. Biz ise eğitimimizde bu noktaya çok dikkat ettik ve üzerinde yıllarca deneme yapılmış bir çatı ile karşınıza çıktık. Sistemimizde hiçbir konu başka bir konu ile karıştırılmamakta ve her başlıkta, gerekli olan bilgi verilmektedir. Mesela, bu derste konumuz irab alametleridir. Sizler biraz önce ref alametinin kullanıldığı 6 yeri öğrendiniz. Bunlar: Fail, Mübteda, Haber, Fiile benzeyen harflerin haberi, Nakıs fiillerin ismi ve Cinsini nefyeden yani genel olumsuzluk bildiren lâ’nın (لا) haberidir. Burada tek bilmeniz gereken, sayılan ögelerin ref alameti aldığıdır. Bu ögelerin ne olduğu ileride öğretilecek ve her bir öge, kendine mahsus bir başlıkta işlenecektir. Eğer her ögeyi burada anlatmaya kalksaydık, Arapçanın büyük bir bölümünü tek bir derse sığdırmaya çalışmış olacaktık ki, bu da başarınızı negatif olarak etkileyecektir. Bu derste sizden tek bir istediğimiz var, o da şudur: Size, “ref alametinin kullanıldığı yerleri” sorduğumuzda, sayılan 6 ögeyi söyleyebilmenizdir. Eğer, mesela: “Nakıs fiillerin ismi nasıl ref alameti alıyor?” diye sorulursa, cevabınız şu olacaktır: “Bu dersi daha işlemedik, ileride karşımıza çıkacak. Ben sadece şu anda o derslere hazırlık yapıyor ve nakıs fiillerin ismi ref alameti aldığını biliyorum…” Yani meselenin “nasıl” cihetini ileride öğreneceksiniz. Şimdi açtığımız parantezi kapatıyor ve tekrar dersimize dönüyoruz.

Dilerseniz, ref alametinin kullanıldığı yerleri bir daha tekrar edelim:

1- Fail, 2-Mübteda, 3- Haber, 4- Fiile benzeyen harflerin haberi, 5- Nakıs fiillerin ismi ve 6- Cinsini nefyeden yani genel olumsuzluk bildiren lâ’nın (لا) haberi ref alameti alırlar.

Nasb: Genel olarak üstün ile gösterilir. İlk önce müfred isimlerin nasb alametine bakalım: müfred isimlerin nasb alameti üstündür. Mesela, مُعَلِّمًا  müfred bir kelimedir, nasb alameti üstündür. كِتَابًا  müfred bir kelimedir, nasb alameti yine üstündür. قَلَمًا  müfred bir kelimedir. Yine nasb alameti üstündür. بَيْتًا  müfred bir kelimedir. Yine nasb alameti üstündür. بَحْرًا  yine müfred bir kelimedir ve nasb alameti üstündür Bunlar gibi, bütün müfred isimlerin nasb alameti üstündür. Nasb durumunda olan bu kelimelere mansub denir.

CEM’İ MÜKESSER / MANSUB	CEM’İ MÜENNES-İ SALİM / MANSUB	CEM’İ MÜZEKKER-İ SALİM / MANSUB	MÜSENNA / MANSUB	MÜFRED / MANSUB
أَقْلاَمًا	مُعَلِّمَاتٍ	مُعَلِّمِينَ	مُعَلِّمَيْنِ	مُعَلِّمًا
أَعْدَاءً	جَنَّاتٍ	صَالِحِينَ	كِتَابَيْنِ	كِتَابًا
عِبَادًا	طَيِّبَاتٍ	ظَالِمِينَ	قَلَمَيْنِ	قَلَمًا
رُسُلاً	قَانِتَاتٍ	مُفْلِحِينَ	بَيْتَيْنِ	بَيْتًا
عُلَمَاءَ	خَاشِعَاتٍ	صَادِقِينَ	بَحْرَيْنِ	بَحْرًا

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Şimdi de müsenna isimlerde nasb alametini inceleyelim: Müsenna isimlerde nasb alametini, cezimli ye (ىْ) temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَيْنِ  müsenna bir kelimedir ve “iki muallim” manasına gelmektedir. Bu kelimede nasb alameti cezimli ye’dir. كِتَابَيْنِ  yine müsenna bir kelimedir ve “iki kitap” manasına gelmektedir. Bu kelimede nasb alameti yine cezimli ye’dir. قَلَمَيْنِ  müsenna bir kelimedir ve “iki kalem” manasına gelmektedir. Bu kelimede nasb alameti yine cezimli ye’dir. بَيْتَيْنِ  müsenna bir kelimedir ve “iki ev” manasına gelmektedir. Bu kelimede nasb alameti yine cezimli ye’dir. بَحْرَيْنِ  müsenna bir kelimedir ve “iki deniz” manasına gelmektedir. Bu kelimede nasb alameti yine cezimli ye’dir. Bunlar gibi, bütün müsenna isimlerin nasb alameti cezimli ye’dir. Nasb durumunda olan bu kelimelere Mansub denir.

Şimdi de cem’i müzekker-i salim isimleri inceleyelim: cem’i müzekker-i salim isimlerde nasb alameti olan üstünü, harekesiz ye (ى) harfi temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti harekesiz ye’dir. صَالِحِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine ye’dir. ظَالِمِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine ye’dir. مُفْلِحِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine ye’dir. صَادِقِينَ  yine cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine ye’dir. Bunlar gibi, bütün cem’i müzekker-i salim kelimelerin nasb alameti harekesiz ye’dir. Nasb durumunda olan bu kelimelere yine mansub denilir.

Şimdi de cem’i müennes-i salim kelimeleri inceleyelim: cem’i müennes-i salim kelimelerde nasb alameti esredir. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَاتٍ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti esredir. جَنَّاتٍ cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine esredir. طَيِّبَاتٍ  cem’i müennes-i salimdir. Bu kelimede nasb alameti yine esredir. قَانِتَاتٍ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine esredir. خَاشِعَاتٍ  cem’i müennes-i salimdir. Bu kelimede nasb alameti yine esredir. Bunlar gibi, bütün cem’i müennes-i salim kelimelerin nasb alameti esredir. Nasb durumunda olan bu kelimelere mansub denilir.

Şimdi de son olarak, cem’i mükesser isimlerin nasb durumunu inceleyelim: cem’i mükesser isimlerde nasb alameti üstündür. Aynı müfred isimlerde olduğu gibi. Mesela, أَقْلاَمًا  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti üstündür. أَعْدَاءً  cem’i mükesserdir. Bu kelimede nasb alameti yine üstündür. عِبَادًا  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine üstündür. رُسُلاً  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine üstündür. عُلَمَاءَ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede nasb alameti yine üstündür. Bunlar gibi, bütün cem’i mükesser kelimelerin nasb alameti üstündür. Nasb durumunda olan bu kelimelere Mansub denilir.

Buraya kadar öğrendiklerimizi bir cümle ile özetleyecek olursak, şöyle ifade edebiliriz: Müfred isimlerde ve Cem’i mükesser isimlerde nasb alameti üstündür. Müsenna kelimelerde nasb alameti cezimli ye’dir. Cem’i müzekker-i salim kelimelerde nasb alameti harekesiz ye’dir. Cem’i müennes-i salim kelimelerde ise nasb alameti esredir.

Şimdi de Nasb alametinin kullanıldığı yerleri öğrenelim:

Nasb alametinin kullanıldığı yerler şunlardır:

1- Mef’ul
2- Hâl
3- Temyiz
4- Müstesna
5- Fiile benzeyen harflerin ismi
6- Nakıs fiillerin haberi
7- Cinsini nefyeden lâ’nın (لا) ismi

Cümlenin bu ögeleri, cümle içinde mansubtur.

Dilerseniz, bir daha nasb alametinin kullanıldığı yerleri tekrar ederek, bu bölümü kapatalım: Nasb alameti şu 7 yerde kullanılır: 1- Mef’ul 2- Hâl 3- Temyiz 4- Müstesna 5- Fiile benzeyen harflerin ismi 6- Nakıs fiillerin haberi ve 7- Cinsini nefyeden lâ’nın (لا) ismi.

Cer: Genel olarak esre ile gösterilir. İlk önce müfred isimlerin cer alametine bakalım: müfred isimlerin cer alameti esredir. Mesela, مُعَلِّمٍ  müfred bir kelimedir, cer alameti gördüğünüz gibi sonundaki esredir. كِتَابٍ  müfred bir kelimedir, cer alameti esredir. قَلَمٍ  müfred bir kelimedir. Yine cer alameti esredir. بَيْتٍ  müfred bir kelimedir. Yine cer alameti esredir. بَحْرٍ  yine müfred bir kelimedir ve cer alameti esredir. Bunlar gibi, bütün müfred isimlerin cer alameti esredir. Cer durumunda olan bu kelimelere mecrur denir.

CEM’İ MÜKESSER / MECRUR	CEM’İ MÜENNES-İ SALİM / MECRUR	CEM’İ MÜZEKKER-İ SALİM / MECRUR	MÜSENNA / MECRUR	MÜFRED / MECRUR
أَقْلاَمٍ	مُعَلِّمَاتٍ	مُعَلِّمِينَ	مُعَلِّمَيْنِ	مُعَلِّمٍ
أَعْدَاءٍ	جَنَّاتٍ	صَالِحِينَ	كِتَابَيْنِ	كِتَابٍ
عِبَادٍ	طَيِّبَاتٍ	ظَالِمِينَ	قَلَمَيْنِ	قَلَمٍ
رُسُلٍ	قَانِتَاتٍ	مُفْلِحِينَ	بَيْتَيْنِ	بَيْتٍ
رِجَالٍ	خَاشِعَاتٍ	صَادِقِينَ	بَحْرَيْنِ	بَحْرٍ

 

Şimdi de müsenna isimlerde cer alametini inceleyelim: Müsenna isimlerde cer alametini cezimli ye (ىْ) temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَيْنِ  müsenna bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti cezimli ye’dir. كِتَابَيْنِ  yine müsenna bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine cezimli ye’dir.قَلَمَيْنِ  müsenna bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine cezimli ye’dir. بَيْتَيْنِ  müsenna bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine cezimli ye’dir. بَحْرَيْنِ  müsenna bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine cezimli ye’dir. Bunlar gibi, bütün müsenna isimlerin cer alameti cezimli ye’dir. Cer durumunda olan bu kelimelere mecrur denir.

Şimdi de cem’i müzekker-i salim isimleri inceleyelim: cem’i müzekker-i salim isimlerde cer alameti olan esreyi, harekesiz ye (ى) harfi temsil eder. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti ye’dir. صَالِحِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine ye’dir. ظَالِمِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine ye’dir. مُفْلِحِينَ  cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine ye’dir. صَادِقِينَ  yine cem’i müzekker-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine ye’dir. Bunlar gibi, bütün cem’i müzekker-i salim kelimelerin cer alameti harekesiz ye’dir. Cer durumunda olan bu kelimelere yine Mecrur denilir.

Şimdi de cem’i müennes-i salim isimleri inceleyelim: cem’i müennes-i salim isimlerde cer alameti esredir. Örneklerde gördüğünüzde daha iyi anlayacaksınız. Mesela, مُعَلِّمَاتٍ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti esredir. جَنَّاتٍ cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti esredir. طَيِّبَاتٍ cem’i müennes-i salimdir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. قَانِتَاتٍ  cem’i müennes-i salim bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. خَاشِعَاتٍ  cem’i müennes-i salimdir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. Bunlar gibi, bütün cem’i müennes-i salim kelimelerin cer alameti esredir. Cer durumunda olan bu kelimelere mecrur denilir.

Şimdi de son olarak, cem’i mükesser isimleri inceleyelim: cem’i mükesser isimlerde cer alameti esredir. Aynı, müfred ve cem’i müennes-i salim isimlerde olduğu gibi. Mesela, أَقْلاَمٍ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti esredir. أَعْدَاءٍ  cem’i mükesserdir. Bu kelimede cer alameti esredir. عِبَادٍ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. رُسُلٍ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. عُلَمَاءِ  cem’i mükesser bir kelimedir. Bu kelimede cer alameti yine esredir. Bunlar gibi, bütün cem’i mükesser kelimelerin cer alameti esredir. Cer durumunda olan bu kelimelere Mecrur denilir.

Buraya kadar öğrendiklerimizi bir cümle ile özetleyecek olursak, şöyle ifade edebiliriz: Müfred isimlerde, Cem’i müennes-i salim isimlerde ve Cem’i mükesser isimlerde cer alameti esredir. Müsenna kelimelerde cer alameti cezimli ye’dir. Cem’i müzekker-i salim kelimelerde ise cer alameti harekesiz ye’dir.

Şimdi de cer alametinin kullanıldığı yerleri öğrenelim:

1- Muzâfun ileyh
2- Harf-i cerden sonra gelen isim.

Şimdi buraya kadar öğrendiğimiz bilgileri bir çizelgede görelim:

CER	NASB	REF
ـِ	ـَ	ـُ	MÜFRED
ىْ	ىْ	ا	MÜSENNA
ى	ى	و	CEM’İ MÜZEKKER-İ SALİM
ـِ	ـِ	ـُ	CEM’İ MÜENNES-İ SALİM
ـِ	ـَ	ـُ	CEM’İ MÜKESSER

Müfred ismin; ref durumu ötre; nasb durumu üstün ve cer durumu da esredir… Müsenna ismin; ref durumu elif; nasb durumu ve cer durumu cezimli ye’dir… Cem’i müzekker-i salimin; ref durumu vav; nasb durumu ve cer durumu harekesiz ye’dir… Cem’i müennes-i salimin; ref durumu ötre; nasb durumu ve cer durumu esredir… Cem’i mükesserin; ref durumu ötre; nasb durumu üstün; ve cer durumu ise esredir… 

Şimdi de irab alametlerini örnek bir kelimede görelim:

MECRUR	MANSUB	MERFU
كَاتِبٍ	كَاتِبًا	كَاتِبٌ	MÜFRED
كَاتِبَيْنِ	كَاتِبَيْنِ	كَاتِبانِ	MÜSENNA
كَاتِبِينَ	كَاتِبِينَ	كَاتِبُونَ	CEM’İ MÜZEKKER-İ SALİM
كَاتِبَاتٍ	كَاتِباتٍ	كَاتِباتٌ	CEM’İ MÜENNES-İ SALİM
كُتَّابٍ	كُتَّابًا	كُتَّابٌ	CEM’İ MÜKESSER

Müfred ismin merfuu, ötreli olarak كَاتِبٌ ; mansubu, üstünlü olarak  كَاتِبًا ; mecruru ise esreli olarak: كَاتِبٍ  / Müsenna ismin merfuu, ref alameti elif olarak كَاتِبانِ ; mansubu, nasb alameti cezimli ye olarak كَاتِبَيْنِ; mecruru ise yine cer alameti cezimli ye olarak olarak كَاتِبَيْنِ / Cem’i müzekker-i salim ismin merfuu, ref alameti vav olarak كَاتِبُونَ; mansubu, nasb alameti harekesiz ye olarak كَاتِبِينَ; mecruru ise yine cer alameti harekesiz ye olarak كَاتِبِينَ / Cem’i müennes-i salim ismin merfuu, ref alameti ötre olarak كَاتِباتٌ; mansubu, nasb alameti esre olarak كَاتِباتٍ; ve mecruru yine cer alameti esre olarak كَاتِباتٍ / Cem’i mükesser ismin merfuu, ref alameti ötre olarak كُتَّابٌ; mansubu, nasb alameti üstün olarak كُتَّابًا; ve mecruru cer alameti esre olarak كُتَّابٍ… 

İrab konusu, oldukça zor bir konudur. Bu sebeple, bu konuda zorlanmanız normaldir. Şimdi sizleri test edeceğiz. Burada amacımız, konuyu pekiştirmek; yoksa bütün sorulara doğru cevap vermek zorunda değilsiniz. Hazırsanız başlayalım.

1- Bunlardan hangisi isimlerde irab alameti değildir?

A- Cer  B- Cezm C- Nasb… Evet, doğru cevap: B, Cezm, isimlerde irab alameti değildir.

2-  Bunlardan hangisi fiillerde irab alameti değildir?

A- Cer  B- Ref C- Nasb… Evet, doğru cevap: A, Cer, fiillerde irab alameti değildir.

3- Bu kelimelerden hangisinde ref alameti vardır?

A- مُعَلِّمَانِ      B-  مُعَلِّمِينَ    C- مُعَلِّمًا  Evet, doğru cevap A, çünkü “muallimâni” müsenna bir isimdir. Ve müsenna isimlerde ref alameti eliftir.

4- Bu bilgilerden hangisi yanlıştır?

A- Nasb alameti taşıyan kelimeye mebni denir.

B- Ref alameti taşıyan kelimeye merfu denir.

C- Cer alameti taşıyan kelimeye mecrur denir… Doğru cevap A, zira Nasb alameti taşıyan kelimeye mebni değil, mansub denilir.

5- Şunlardan hangisi ref alametlerindendir?

A- Kelime sonunun üstün ile harekelenmesi

B- Kelimenin sonunun esre ile harekelenmesi

C- Kelime sonunun ötre ile harekelenmesi… Doğru cevap C, Kelime sonunun ötre ile harekelenmesi.

6- Müsenna bir isim muzafun ileyh olduğunda irabı nasıl olur?

A- Değişiklik yapılmaz, ( ا ) aynen kalır.

B- ( ا ) kaldırılır, yerine ( ى ) konur.

C- ( ا )kaldırılır, yerine ( ىْ ) konur… Doğru cevap C

7- Nasb alametinin kullanılmadığı yer şunlardan hangisidir?

A- Müstesna  B- Mef’ul  C- Temyiz  D- Mübteda… Doğru cevap D, zira mübteda nasb alameti değil, ref alameti alır.

8- Cer alametinin kullanıldığı yer şunlardan hangisidir?

A- Haber  B- Nakıs fiillerin haberi  C- Harf-i cerden sonra   D- Müstesna… Doğru cevap C, zira harf-i cerden sonra cer alameti kullanılır.

İrab konusunu burada tamamladık. Elbette, öğretilen bütün kaideleri, bir defada  ezberleyemezsiniz. Bunu yapabilmek için, hafıza eğitimi almış olmalı ve eğitilmiş bir hafızanın sahibi olmalısınız yada sizin için tüm bu konuları hafıza teknikleri ile görsel formatta hazırlamış birileri olmalı. Evet dilerseniz tüm bu ve bunun gibi Arapça gramer konularını sitemizdeki ilgili ürünlere sahip olarak çok kolay ve kalıcı bir şekilde öğrenebilirsiniz. Şu noktaya bir daha dikkat çekmek istiyorum: Bir dersi yüzde yüz öğrenmeden diğer derse geçmek yok. Bir sonraki konumuz, muzaf, muzafun ileyh konusu. Bir sonraki derste görüşürüz…

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!